Λέξεις κλειδιά:

• Τουρκία
• Ερντογάν
• AKP
• MHP

Μια απροσδόκητη κίνηση από ηγέτη της αντιπολίτευσης, φέρνει την Τουρκία σε ένα κρίσιμο σημείο, αυξάνοντας την προοπτική μιας βαθιάς πολιτικής μεταστροφής στη χώρα.

Ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ο επικεφαλής του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP), σε ομιλία του στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του στις 11 Οκτωβρίου, επέκρινε τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για υπέρβαση συνταγματικών εξουσιών του, αφού ενεργεί ως εκτελεστικός πρόεδρος. Για την επίλυση του προβλήματος, ο Μπαχτσελί πρότεινε να τεθεί σε δημοψήφισμα το προεδρικό σύστημα που από καιρό ονειρεύεται ο Ερντογάν, λέγοντας χαρακτηριστικά πως τον τελευταίο λόγο θα πρέπει να έχει ο λαός.

Ο ηγέτης του MHP δεν σταμάτησε εκεί. Αν και ήταν ένας ένθερμος υπερασπιστής του κοινοβουλευτικού συστήματος, είπε ότι το MHP θα μπορούσε να υποστηρίξει τις απαιτούμενες συνταγματικές τροποποιήσεις,  εάν ληφθούν υπόψη  «οι ευαισθησίες του MHP».

Το  τουρκικό πολιτικό σύστημα βρίσκεται τώρα αντιμέτωπο με μια προοπτική που θα μπορούσε να αλλάξει όλες τις ισορροπίες, τις πολιτικές συμμαχίες και να επηρεάσει τα θεμελιώδη προβλήματα της χώρας.

Στις 2 Νοεμβρίου, η Τουρκία συμπληρώνει 13 χρόνια εξουσίας του Ερντογάν. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι προτεραιότητες του Ερντογάν μετατοπίστηκαν ανάλογα με την πολιτική συγκυρία και σύμφωνα με την πολιτική εξουσία και το κύρος του. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, η μετάβαση στο προεδρικό σύστημα υπήρξε κορυφαία προτεραιότητά του τον τελευταίο καιρό. Ακόμη και στα πρώτα χρόνια της εξουσίας του, ο Ερντογάν  εξέφραζε την επιθυμία του για το προεδρικό καθεστώς, όμως ο στόχος του αυτός  έγινε πιο συγκεκριμένος  μόνο μετά τον Αύγουστο του 2014, όταν έγινε ο εκλεγμένος πρόεδρος της Τουρκίας.

Το συντάγματο της Τουρκίας, που ισχύει από το 1982, απονέμει μόνο συμβολικές εξουσίες στον Πρόεδρο και ως εκ τούτου τον απαλλάσσει από την πολιτική ευθύνη, ενώ η πραγματική εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Πρωθυπουργού.

Ωστόσο, ο Ερντογάν  δεν εγκαταλείπει την επιθυμία του να έχει το πάνω χέρι στην εξουσία, με την πεποίθηση ότι έχει ισχυρή λαϊκή υποστήριξη. Προχώρησε βήμα προς βήμα προς τον στόχο του. Με το σκεπτικό αυτό διεξήγαγε το 2014 την προεκλογική του εκστρατεία, τονίζοντας ότι θα είναι ένας πρόεδρος διαφορετικός από τους προκατόχους του και ότι θα εξακολουθήσει να συμμετέχει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Και στις γενικές εκλογές του 2015, πίεσε την κυβέρνηση να προωθήσει το προεδρικό μοντέλο ως προτεραιότητα, μάλιστα είχε αναλάβει και προσωπικά ο ίδιος να εμφανίζεται στις εκστρατείες ώστε να πετύχει το σκοπό του.  Ωστόσο, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) υπολείπονταν της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας που απαιτείται για να αλλάξει το σύνταγμα μονομερώς ή τουλάχιστον να αναγκάσει ένα δημοψήφισμα για το θέμα, καθώς και τα τέσσερα κόμματα που εκπροσωπούνται στη βουλή υπερασπίζονταν το βουλευτικό σύστημα.

Ο Ερντογάν, ωστόσο, δεν αποθαρρύνεται και βρίσκει και γι αυτό λύση. Υποστήριξε ότι το πνεύμα του συντάγματος είχε αλλάξει, επειδή ο πρόεδρος δεν εξελέγη από το κοινοβούλιο, αλλά από τη λαϊκή ψήφο, και ότι το σύνταγμα θα πρέπει τώρα να ερμηνεύεται αναλόγως. Έτσι ξεκινά να ενεργεί ως εκτελεστικός πρόεδρος, να περιφρονεί τις βασικές συνταγματικές διατάξεις, να διατηρεί τον έλεγχο της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΑΚΡ και να πιέζει για το προεδρικό σύστημα.

Εν τω μεταξύ, τα τελευταία τρία χρόνια, τα προβλήματα που απορρέουν από τη συμπεριφορά του Προέδρου, ο οποίος πιέζει και παραβιάζει τα συνταγματικά όρια, έχουν γίνει κυρίαρχο θέμα στην τουρκική πολιτική σκηνή που οδηγείται  σε πολλές κριτικές και αντιπαραθέσεις και εντός του κόμματος του.

Μέσα σε αυτό το κλίμα κατέφτασαν οι δηλώσεις του Μπαχτσελί που έφεραν και πάλι στην επιφάνεια την συνταγματική τροποποίηση. Αμέσως μετά τις δηλώσεις του Μπαχτσελί, το ΑΚΡ  ανακοίνωσε ότι η τροποποίηση θα μπορούσε να έρθει στο κοινοβούλιο τον Ιανουάριο και να τεθεί σε δημοψήφισμα τον Απρίλιο. Η προοπτική ενός προεδρικού καθεστώτος δεν ήταν ποτέ τόσο κοντά για την Τουρκία, η οποία από το 1876 διοικείται με το βουλευτικό σύστημα.

Πού θα μπορούσε να οδηγήσει την χώρα η προοπτική αυτή;  Θα ξεκινήσει μια εντελώς νέα πολιτική ατμόσφαιρα. Θα σχηματιστεί ένα νέο μπλοκ εξουσίας, μια νέα πολιτική συμμαχία που θα υπόσχεται περισσότερο εθνικισμό και κρατισμό. Η πρώτη ένδειξη προς αυτή την κατεύθυνση είναι η διατύπωση του MHP  για την υπό όρους στήριξη ενός προεδρικού καθεστώτος.

Ποιες είναι  «ευαισθησίες» που θέλει τα τηρηθούν το MHP:

 -  Για την επίλυση του κουρδικό προβλήματος,  θα πρέπει να αποκλειστεί κάθε είδους φόρμουλα αποκέντρωσης, όπως η αυτονομία, περιφερειακές διοικήσεις ή ενισχυμένες εξουσίες για τις υπάρχουσες τοπικές διοικήσεις.

-  Θα πρέπει να διατηρηθούν οι υφιστάμενες συνταγματικές διατάξεις που ορίζουν την ιθαγένεια βάσει του «τουρκισμού».

-  Θα πρέπει να παραμείνουν ίδια η μητρική γλώσσα, η εκπαίδευση στην μητρική γλώσσα, η σημαία και παρόμοια εθνικά σύμβολα.

Το κοινό στοιχείο στις προϋποθέσεις αυτές είναι να μπλοκάρουν τις ειρηνικές διαπραγματεύσεις και την πολιτική επίλυση του κουρδικού προβλήματος. Αυτό, ωστόσο, δεν θα ενοχλήσει το ΑΚΡ. Σχετικά με το κουρδικό πρόβλημα, ο Ερντογάν έχει υιοθετήσει μια προσέγγιση παρόμοια με εκείνη του MHP, ανοίγοντας έτσι την πόρτα για τη συμμαχία τους. Επίσης, το κουρδικό πρόβλημα είναι μια σημαντική πτυχή στις παρεμβατικές πολιτικές του Ερντογάν στη Συρία και το Ιράκ.  Εν ολίγοις, ο κοινός φόβος της διάλυσης και της διχοτόμηση της Τουρκίας, που προκλήθηκε από την άνοδο των Κούρδων στη Μέση Ανατολή, αποτελεί το βασικό συστατικό της εταιρικής σχέσης ΑΚΡ-MHP κάτω από την ομπρέλα του προεδρικού καθεστώτος.

Οι 40 έδρες των Εθνικιστών στην τουρκική Εθνοσυνέλευση είναι πολύτιμες για τον Πρόεδρο Ερντογάν, καθώς χωρίς τη στήριξή τους το AKP υπολείπεται 14 ψήφων για να εξασφαλίσει την ελάχιστη κοινοβουλευτική πλειοψηφία και να αυξήσει δραματικά τις εξουσίες του.

Η επίσημη πρόταση τροποποίησης του ΑΚΡ δεν είναι ακόμη γνωστή. Ωστόσο, αυτό που θέλει το ΑΚΡ δεν είναι ένα προεδρικό σύστημα αμερικανικού τύπου, που βασίζεται σε μια αυστηρή διάκριση των εξουσιών, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Ένα σύστημα στο οποίο ο Πρόεδρος ελέγχει την εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία και διαμορφώνει το δικαστικό σώμα.

Με την προοπτική του προεδρικού καθεστώτος, χωρίς αμφιβολία, η Τουρκία θα δεχτεί σοβαρή πίεση που θα την βυθίσει σε μπελάδες ιστορικών διαστάσεων.