Του Δημήτρη Γαρούφα* Οι Σαρακατσάνοι διασκορπίστηκαν στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, αλλά και σχεδόν σε όλα τα Βαλκάνια λίγο πριν από την Επανάσταση του 1821, κυνηγημένοι από τον Αλή πασά, γιατί συντηρούσαν τα κλεφταρματολικά σώματα, και κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821. Εκείνη την εποχή, οι περιηγητές, αλλά και όσοι έγραψαν απομνημονεύματα αναφέρονται στην προσφορά των Σαρακατσάνων (πολλοί από τους ήρωες του 1821 είχαν σαρακατσάνικη καταγωγή), χωρίς να χρησιμοποιούν αυτή τη λέξη, ονομάζοντάς τους συνήθως "γραικόβλαχους" η "γραικοποιμένες". Φυσικά, όπου κι αν μετακινήθηκαν, είχαν τις ίδιες αρχές, την ίδια παράδοση, παράδοση ελληνοσύνης, και αυτή τη μετέφεραν ατόφια μέχρι την Πελοπόννησο νότια, μέχρι τον Αίμο και το Νις της Σερβίας βόρεια, και μέχρι την Κωνσταντινούπολη ανατολικά. Στο λεξιλόγιό τους χρησιμοποιούσαν πάμπολλες αρχαιοελληνικές λέξεις, ενώ η παράδοσή τους, οι δοξασίες και αρχές ζωής ήταν διαποτισμένες...